Theo Luật đấu thầu (số 43/2013/QH13) năm 2013: Đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu để ký kết và thực hiện hợp đồng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp; lựa chọn nhà đầu tư để ký kết và thực hiện hợp đồng dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư, dự án đầu tư có sử dụng đất trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Nói một cách đơn giản, đấu thầu là quá trình bên mời thầu lựa chọn nhà thầu (hoặc nhà đầu tư) đáp ứng các yêu cầu của mình.

Bên mời thầu thực hiện đấu thầu để các nhà thầu (hoặc nhà đầu tư) cạnh tranh nhau. Mục tiêu của việc này là tìm được nhà thầu (hoặc nhà đầu tư) thỏa mãn các yêu cầu của mình về kỹ thuật, chất lượng với chi phí thấp nhất. Do đó, đấu thầu là một hình thức kinh doanh văn minh trong nền kinh tế thị trường phát triển, mang lại lợi ích to lớn cho chủ đầu tư nói riêng và nền kinh tế quốc dân nói chung.

Đối với đầu thầu có sử dụng ngân sách nhà nước, việc đấu thầu sẽ bắt buộc phải tuân thủ Luật đấu thầu (số 43/2013/QH13) năm 2013

Đối với đấu thầu tư nhân, không thuộc phạm vi điều chỉnh của luật đấu thầu thì bên mời thầu vẫn có quyền lựa chọn áp dụng luật đấu thầu (hoặc không, tùy theo nhu cầu của bên mời thầu). Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi sẽ tập trung giới thiệu về đấu thầu nhà nước (mua sắm công).

Như vậy, nhìn từ phía nhà thầu, tham gia đấu thầu là cách thức duy nhất để nhà thầu tham gia vào thị trường mua sắm nhà nước – là thị trường khổng lồ đầy hấp dẫn.

Vì đấu thầu tạo ra cạnh tranh, cho nên thị trường to lớn này cạnh tranh cũng hết sức khốc liệt, tuy nhiên các doanh nghiệp khó có thể bỏ qua vì đây là phương thức kinh doanh chủ đạo của các doanh nghiệp lớn, mặt khác với nguồn vốn dồi dào và quy mô đặc biệt lớn của thị trường này sẽ luôn hấp dẫn các doanh nghiệp tìm tới.

Do đặc điểm môi trường kinh doanh của Việt Nam mới mở cửa do tư nhân trong vài chục năm trở lại đây nên đấu thầu ở Việt Nam gắn với hai chữ nhà nước là chủ yếu (bên mời thầu chủ yếu là doanh nghiệp nhà nước, các cơ quan nhà nước; sử dụng nguồn ngân sách nhà nước). Và thị trường này được gọi là thị trường mua sắm công.

Trên thực tế không phải chỉ có thị trường mua sắm công mới sử dụng hình thức mời thầu. Các doanh nghiệp tư nhân lớn (ví dụ Lotte, Vingroup…) muốn tìm các đối tác họ cũng phải triển khai thủ tục đấu thầu. Ngay cả quốc tế cũng vậy, các phương thức đấu thầu quốc tế cũng không khác Việt Nam là mấy, chỉ có điều thủ tục đơn giản hơn, hệ thống hiện đại hơn (ví dụ đấu thầu online 100%, không có chuyện lobby chủ đầu tư hoặc phải chia % cho bên mời thầu nếu trúng thầu…).

 

Mua sắm công là gì?

 

Như đã phân tích ở trên, đấu thầu là một hình thức kinh doanh văn minh trong nền kinh tế thị trường phát triển. Việc đấu thầu ở Việt Nam còn nhiều tiêu cực là do thông tin chưa đủ minh bạch và chủ yếu là doanh nghiệp nhà nước mời thầu. Điều này do lịch sử để lại (chúng ta mới mở cửa 30 năm, cũng chừng ấy năm chúng ta có doanh nghiệp tư nhân) và chúng ta cần thời gian để thay đổi. Và mọi thứ đang thay đổi rất nhanh bởi vì số doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước ở Việt Nam từ chỗ có hơn 12.000, đến năm 2001 giảm xuống còn 5.655 doanh nghiệp, và đến thời điểm tháng 10 năm 2016 chỉ còn 718 doanh nghiệp. Theo kế hoạch của chính phủ Việt Nam, đến năm 2020, Việt Nam chỉ còn 103 doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước chủ yếu ở các ngành công nghiệp quốc phòng, xuất bản, thủy lợi, dịch vụ công cộng và một số tập đoàn lớn quan trọng đối với nền kinh tế chủ yếu thuộc các ngành độc quyền tự nhiên như Dầu khí, Điện lực và Viettel

Trong tương lai, môi trường kinh doanh ở Việt Nam sẽ ngày càng hoàn thiện, nền kinh tế thị trường tại Việt Nam ngày càng trở nên phát triển. Nhờ triển khai đấu thầu trực tuyến và các quy định về đấu thầu ngày càng chặt chẽ, nhất là việc minh bạch thông tin được quản lý và phân tích triệt để thông qua các phần mềm phân tích thông tin thầu đấu thầu nhà nước sẽ ngày càng minh bạch hơn và sẽ đi về đúng bản chất.

Khối doanh nghiệp tư nhân ở Việt Nam tuy mới nhưng cũng đang phát triển rất mạnh mẽ ^[5], sẽ ngày càng có nhiều doanh nghiệp lớn, do đó khả năng cạnh tranh minh bạch, bình đẳng qua hình thức đấu thầu để tham gia vào thị trường mua sắm công của khối này sẽ ngày càng trở nên phổ biến và ít lệ thuộc vào quan hệ xin – cho. Đây là xu thế tất yếu của nền kinh tế thị trường. Mà trong một nền kinh tế thị trường phát triển, nếu doanh nghiệp bạn chưa thể tham gia đấu thầu thì hẳn là doanh nghiệp của bạn chưa đủ chuyên nghiệp, bởi vì tất cả các doanh nghiệp chuyên nghiệp dù là Việt Nam hay nước ngoài, dù ở lĩnh vực nào, quy mô nào, nếu có đủ năng lực thì đều không thể bỏ qua thị trường mua sắm công của chính phủ.

Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi sẽ nói về đấu thầu áp dụng theo Luật đấu thầu (số 43/2013/QH13) năm 2013. Vì vậy, các nhà thầu muốn tham gia vào sân chơi lớn đầy kịch tính này đầu tiên cần phải đọc Luật đấu thầu (số 43/2013/QH13) năm 2013 để hiểu về trình tự và các quy định pháp luật về đấu thầu.

Tùy từng gói thầu, bên mời thầu sẽ quy định các tiêu chí về năng lực nhà thầu và các yêu cầu khác liên quan đến khả năng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp… do đó doanh nghiệp (nhà thầu) cần tích lũy năng lực, kinh nghiệm, khả năng cạnh tranh để sẵn sàng tham gia đấu thầu. Doanh nghiệp bạn nên bắt đầu từ các gói thầu bé và dần dần tiếp cận với các gói thầu lớn hơn để năng cao năng lực. Ngoài ra có thể thực hiện việc liên danh liên kết để kết hợp với các bên có năng lực tốt hơn mình để kéo năng lực của doanh nghiệp mình đi lên.

Để tham dự đấu thầu và hướng tới mục tiêu thắng thầu, các nhà thầu phải tự hoàn thiện mình trên tất cả phương diện, trong đó có việc tiếp cận và phân tích thông tin mời thầu. Để phát huy tối đa tính chủ động trong việc tìm kiếm các cơ hội tham dự đấu thầu, ví dụ sử dụng các phần mềm săn tin mời thầu như  để tự động hóa khâu tìm kiếm và săn thông tin thầu, tiếp cận thông tin thầu nhanh hơn, chính xác hơn, với chi phí rẻ hơn!

Các doanh nghiệp phải tự hoàn thiện các mặt quản lý, nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý trong tham gia đấu thầu và thực hiện các gói thầu đã thắng thầu, ứng dụng công nghệ thông tin vào tất cả các khâu từ lập dự toán cho tới thiết kế, sản xuất/ thi công, quản trị, giám sát và chăm sóc khách hàng (ví dụ sử dụng các phần mềm CRM, ERP)… nhằm tự nâng cao hiệu quả ở tất cả các khâu, giúp thúc đẩy nâng cao hiệu quả kinh tế giúp giá bỏ thầu thấp nhưng vẫn thu được lợi nhuận cao.

Cuối cùng là hãy bắt tay thử đấu một vài gói thầu để tập dượt dần, ban đầu là những gói thầu nhỏ trong phạm vi năng lực của doanh nghiệp mình, sau dần thực hiện các gói lớn hơn thông qua việc liên danh liên kết với các nhà thầu khác, và cuối cùng là chủ động bước ra sân chơi lớn, thực hiện các gói thầu lớn.